Halako sozietateetan, atxikitze askeko eta borondatezko bajako araubideari jarraikiz elkartzen dira pertsonak, beren behar eta asmo ekonomiko eta sozialei erantzutera bideratutako enpresa-jarduerak gauzatzeko. Egitura eta funtzionamendu demokratikoa dute, autonomia-erkidegoetan, estatuan eta nazioartean onartuta eta araututa dauden printzipio kooperatiboak kontuan hartuta. Hona hemen lehen mailako kooperatibak:

• Lan elkartukoak: hirugarrenentzako ondasun edo zerbitzuen ekoizpena komunean antolatuta bazkideei lanpostuak ematea dute helburu.
• Kontsumitzaile eta erabiltzaileenak: hirugarrenei erositako edo beren kabuz ekoiztutako ondasun eta zerbitzuz hornitzea dute helburu, bazkideek eta haiekin bizi direnek erabiltzeko edo kontsumitzeko.
• Etxebizitzenak: beraientzat eta haiekin bizi direnentzat ostatua edo lokalak behar dituzten pertsona fisikoak elkartzen dituzte.
• Nekazaritzako elikagaienak: nekazaritzako, abeltzaintzako edo basogintzako ustiategien aprobetxamendura, landagunearen garapenera eta nekazarien hobekuntzara bideratutako era guztietako jarduerak eta eragiketak egitea helburu duten halako ustiategien titularrak elkartzen dituzte.
• Lurraren ustiapen komunitariokoak: lurrak (edo nekazaritza-ustiapenean erabil daitezkeen beste ondasun higiezin batzuk) erabiltzeko eta aprobetxatzeko eskubideak dituzten eta, batera ustiatzeko, eskubide horiek kooperatibari lagatzen dizkioten pertsonak elkartzen dituzte.
• Zerbitzuetakoak: industria- edo zerbitzu-ustiategien titularrak eta beren kontura lan egiten duten profesional edo artistak elkartzen dituzte, hornidurak eta zerbitzuak emateko edo bazkideen jarduerak hobetuko dituzten ondasunak ekoizteko.
• Itsasokoak: hornidurak eta zerbitzuak ematea eta bazkideen jarduera profesionala edo ustiategia hobetzera bideratutako eragiketak egitea dute helburu; horretarako, arrantza-jarduerara edo itsas eta arrantza-industriara eta eratorrietara bideratutako ustiategien titular diren pertsona fisiko edo juridikoak elkartzen ditu, baita jarduera horietan beren kontura diharduten profesionalak ere.
• Garraiolarienak: (pertsonen, gauzen edo pertsonen eta gauzen) garraio-enpresen titularrak edo garraiolari gisa aritu daitezkeen profesionalak diren pertsona fisikoak edo juridikoak elkartzen dituzte; bazkideen ustiategiak ekonomikoki eta teknikoki hobetzera bideratutako eragiketak egitea dute helburu.
• Aseguruenak: 50/1980 Legeak, urriaren 8koak, aseguru-kontratuari buruzkoak, ezartzen dituen baldintzak betez dihardute aseguru-jardueran. Bestela, Kooperatibei buruzko uztailaren 16ko 27/1999 Legean jasotako araudiari jarraituko diote.
• Osasun-arlokoak: osasunaren arloan dihardute. Osasun-arloko laguntzaren emaileek, hartzaileek edo biek osa ditzakete. Gainera, lotutako jarduerak garatu ahal izango dituzte, baita prebentziokoak ere. Medikuntzako profesionalak ere elkartzen dituztenean, lan elkartuko kooperatiben araudia aplikatuko zaio. Laguntzaren hartzaileak elkartzen dituztenean, kontsumitzaile eta erabiltzaileen kooperatibei buruzko araudiari jarraituko diote.
• Irakaskuntzakoak: irakaskuntzako jarduerak, jarduera osagarriak, eskolaz kanpokoak eta lotutako gainerako jarduerak garatzea dute helburu, baita jarduera horiek errazten dituzten zerbitzuak ematea ere. Kontsumitzaile eta erabiltzaileen kooperatibei buruzko araudia aplikatuko da ikasleen gurasoak, lege-ordezkariak edo ikasleak elkartzen dituztenean. Irakasleak eta zerbitzuetako langileak elkartuz gero, lan elkartuko kooperatibei buruzko arauei jarraituko diete.
• Kredituzkoak: haiek osatzen dituzten bazkideen kreditu- eta aurrezki-beharrei erantzutea dute helburu. Banku baten funtzio berberak dituzte, eta eginkizun sozial bati edo herri bati lotuta daude, landa-intereserako maileguak dituzte, eta, beraz, presentzia handiagoa dute landaguneetan.

Informazio gehiago lortzeko, kontsultatu 27/1999 Legea, uztailaren 16koa, kooperatibei buruzkoa.

Irabazi-asmorik gabeko sozietateak dira, eta egitura eta kudeaketa demokratikoak dituzte; Gizarte Segurantzaren aurreikuspen-sistema osatzen duen borondatezko aseguru-jarduera egiten dute. Ezaugarri hauek dituzte: mutualista guztiek demokratikoki parte hartzen dute gobernu-organoetan; mutualista guztiek eskubide eta betebehar berberak dituzte; eta ondare propioa eratzera eta lortutako mozkinak mutualista guztien artean banatzera bideratzen dute soberakin ekonomikoa.

Informazio gehiago lortzeko, kontsultatu 1430/2002 Errege Dekretua, abenduaren 27koa, gizarte-aurreikuspeneko mutualitateen erregelamendua onartzen duena.

Merkataritza-sozietateak dira, eta, haietan, kapital sozialaren gehiengoa langileen jabetzakoa da; modu pertsonal eta zuzenean sozietate horietan lan egiten duten eta lan-harreman mugagabea duten langileen jabetzakoa, hain zuzen. Sozietateotan, bazkide bat bera ere ezin da izan kapital sozialaren heren bat baino gehiago ordezkatzen duten akzioen edo partaidetza sozialen titularra, legean ezarritako kasuetan izan ezik.

Gainera, mota honetako entitateetan ezinbestekoa da kontratu mugagabea duten eta bazkide ez diren langileek urtean lan egindako ordu-kopurua ez izatea bazkide langileek lan-sozietatean urtean lan egindako ordu guztien % 49a baino handiagoa.

Informazio gehiago lortzeko, kontsultatu 44/2015 Legea, urriaren 14koa, lan- eta partaidetza-sozietateei buruzkoa.

Laneratze-enpresatzat hartuko dira legez eratuta dauden merkataritza- edo kooperatiba-sozietateak, baldin eta ondasunen eta zerbitzuen edozein jarduera ekonomiko egiten badu, eta sozietatearen xedea gizarte-bazterketako egoeran dauden pertsonak gizarteratzea eta laneratzea bada, enplegu arruntera igarotzeko bide gisa.

Era berean, laneratze-enpresek gizarteratzeko eta laneratzeko ibilbideak eman beharko dizkiete gizarte-bazterketako arriskuan dauden langileei, hau da, lan-merkatu arruntean txertatzeko helburua duten esku hartzeko eta laguntzeko neurriak.

Hauek dira ibilbide horiek: zerbitzu, prestazio, prozesu, orientazio-ekintza, tutoretza eta lan ordainduaren prozesu pertsonalizatu eta lagunduak, lanpostuko prestakuntza, lan- eta gizarte-ohiturak, pertsonak gizarteratze-enpresan bere ibilbidea normaltasunez garatzea zailtzen duten bazterketa-egoeratik eratorritako berariazko arazoak asetzera edo konpontzera bideratuak. Lan horiek egiteko, laneratze-enpresek laneratzeko tutoretzako eta laguntzako teknikariak izan behar dituzte.

Enpresa horien beste baldintza bereizgarri bat honako hau da: kontratazio-modalitatea edozein dela ere, laneratzen ari diren langileen portzentajeak, urtean eta kalifikatzen direnetik, gutxienez % 30ekoa izan behar du lehenengo hiru jarduera-urteetan, eta langile guztien % 50ekoa laugarren urtetik aurrera; kopuru hori ezin da izan bi baino txikiagoa.

Horrenbestez, laneratze-enpresen helburua ez da soilik gizarte-bazterketako arriskuan dauden pertsonak lan-merkatu arruntean sartzea, baizik eta pertsona horien bizi-kalitatea hobetzea.

Informazio gehiago lortzeko, kontsultatu 44/2007 Legea, abenduaren 13koa, laneratze-enpresen araubidea erregulatzekoa.

Enplegu-zentro berezien helburu nagusia ondasunak edo zerbitzuak ekoiztea da, eta merkatuko eragiketetan parte hartzen dute erregulartasunez. Helburua da desgaitasuna duten langileei lan produktiboa eta ordaindua eskaintzea, haien ezaugarri pertsonaletarako egokia dena, eta, aldi berean, pertsona horiek enplegu arruntaren araubidean sartzea. Hori dela eta, zentro horiek, laguntza-unitateen bidez, desgaitasuna duten langileek behar dituzten egokitze pertsonal eta sozialeko zerbitzuak eman beharko dituzte, beren inguruabarren arabera eta erregelamenduz ezarritakoaren arabera.

Enplegu-zentro berezietako plantillan, desgaitasuna duten ahalik eta langile gehien egongo dira, ekoizpen-prozesuaren izaera kontuan hartuta, eta, gehienez, % 70. Ondorio horietarako, ez dira kontuan hartuko desgaitasunik ez duten eta egokitze pertsonal eta sozialeko zerbitzuak ematen dituzten langileak.

Gizarte-ekimeneko enplegu-zentro berezietan, erakunde batek edo gehiagok zuzenean edo zeharka sustatzen dituzte, eta haien % 50etik gorako partaidetza dute; erakunde horiek irabazi-asmorik ez duten edo estatutuetan izaera soziala aitortuta daukaten erakunde publiko zein pribatuak izan daitezke.

Informazio gehiago lortzeko, kontsultatu 1/2013 Errege Lege Dekretua, azaroaren 29koa, desgaitasuna duten pertsonen eskubideei eta haiek gizarteratzeari buruzko Lege Orokorraren testu bategina onartzen duena.

Arrantzale-kofradiak zuzenbide publikoko irabazi-asmorik gabeko korporazioak dira, eta nortasun juridikoa eta beren helburuak betetzeko jarduteko gaitasun osoa dute; ez dute irabazi-asmorik, eta haien helburu nagusia da arrantza-ontzien armadoreen eta itsasoko erauzketa-sektoreko langileen interes ekonomikoak ordezkatzea.

Kofradia horiek kontsulta- eta lankidetza-organo gisa jarduten dute itsas arrantzaren eta arrantza-sektorearen antolamenduaren arloan eskumena duten tokiko eta estatuko administrazioekin, interes orokorreko gaiei dagokienez, eta, zehazki, arrantzaren erauzketa-jarduerari eta merkaturatzeari dagokienez, bereziki artisautza- eta baxura-sektoreetan.

Kofradia horiek arrantza-industriarako etorkizun jasangarria sustatzen laguntzen dute, gizon eta emakume arrantzaleen eskubideak eta interesak babesten dituzten bitartean, haien lan-baldintzak eta tokiko garapena hobetuz.

Informazio gehiago lortzeko, kontsultatu 670/1978 Errege Dekretua, martxoaren 11koa, arrantzale-kofradiei buruzkoa.

Eraldaketarako Nekazaritza Sozietatea (aurrerantzean, ENS) berezko nortasun juridikoa eta helburu ekonomiko eta sozialak dituzten sozietate zibilak dira. Horiek gaitzeko, hura eratu eta erregistroan izena eman behar da. Sozietate horien helburuak honako hauek dira: nekazaritzako, abeltzaintzako eta basogintzako produktuak ekoiztea, eraldatzea eta merkaturatzea; landa-ingurunean hobekuntzak egitea, nekazaritzaren sustapena eta garapena egitea, eta helburu hori lortzeko zerbitzu komunak ematea Nekazaritzako elkartegintzari esker, sektoreak parte-hartze handiagoa du elikagaien kate osoan, eta landa-ingurunea egituratzen duen elementu garrantzitsua da.

Informazio gehiago lortzeko, kontsultatu 1776/1981 Errege Dekretua, abuztuaren 3koa, eraldaketarako nekazaritza-sozietateak arautzen dituen estatutua onartzekoa.

Gizarte Ekonomiako Espainiako Enpresa Konfederazioaren (aurrerantzean, CEPES) arabera, Espainiako gizarte-ekonomiaren eragileak BPG osoaren % 10a dira eta, aldi berean, enpleguaren % 12,5a. Ekonomia sozialaren sareak 43.000 enpresak eta entitateak osatzen dute, eta enpresa horiek ia 2,2 milioi lanpostu sortzen dituzte.

Ildo honetan, CEPESek egindako «Gizarte-ekonomiako enpresa garrantzitsuenak 2022-2023» (2023) enpresa-eredu horren aniztasuna islatzen du Espainian.

Azterlan honen oinarria den laginean 3310 enpresa biltzen dira, guztira 206 228 milioi euro fakturatzen eta 471 449 lanpostu sortzen dituztenak.

Irizpide tipologiko bati jarraikiz, ekonomia sozialeko enpresa hauek daude aztertutako laginean:

Enpresa-mota

1. Kooperatibak
2. Arrantzale-kofradiak
3. Lan-sozietateak
4. Laneratze-enpresak
5. Eraldaketarako nekazaritza-sozietateak
6. Enplegu-zentro bereziak
7. Mutualitateak
8. Fundazioak eta elkarteak
9. Enpresa-taldeak

1. Kooperatibak: guztira 2.506; alegia, laginaren % 75,70.
2. Arrantzale-kofradiak: guztira 199; alegia, aztertutako laginaren % 6,19.
3. Lan-sozietateak: guztira 178; alegia, aztertutako enpresen % 5,54.
4. Laneratze-enpresak: guztira 159 enpresa; alegia, % 4,98.
5. Eraldaketarako nekazaritza-sozietateak: 117; alegia, guztira, aztertutako enpresen % 3,64.
6. Enplegu-zentro bereziak: guztira 105; alegia, laginaren % 3,27.
7. Mutualitateak: guztira 20; alegia, laginaren % 0,62.
8. Fundazioak eta elkarteak: guztira 15; alegia, % 0,47.
9. Enpresa-taldeak: gutxienak dira, guztira 11; alegia, % 0,34.

Bestalde, enpresaren tamainari, dagokionez, honela banatuta geratzen da lagina:

Enpresa-tamaina

1. Mikroenpresak
2. Enpresa txikiak
3. Enpresa ertainak
4. Enpresa handiak

1. Mikroenpresak (9 langile baino gutxiago): ugarienak dira; alegia, laginaren % 39.
2. Enpresa txikiak (10 eta 49 langile artean): bigarren mota ugariena dira; alegia, aztertutako enpresen % 36.
3. Enpresa ertainak (50 eta 249 langile artean): % 17.
4. Enpresa handiak (250 langile baino gehiago): gutxienak dira; alegia, laginaren % 10.

Beren jarduera zer sektore ekonomikotan diharduten kontuan hartuta, laginean sartutako ekonomia sozialeko enpresak honela banatuta geratzen dira:

Sektore ekonomikoa

1. Nekazaritza, abeltzaintza, basogintza eta arrantza
2. Zerbitzuak
3. Eraikuntza
4. Industria
5. Sektore anitzekoak

1. Nekazaritza, abeltzaintza, basogintza eta arrantza: sektorerik ugariena da, alde handiarekin. Sektore honetan, aztertutako enpresen % 74,2 daude.
2. Zerbitzuak: laginaren % 16,3 dira.
3. Eraikuntza: aztertutako laginaren % 5,4 dira.
4. Industria: eraikuntzakoak baino gutxiago dira; alegia, aztertutako enpresen % 4,1.
5. Sektore anitzekoak: enpresa gutxien dituen sektorea, aldearekin. Laginaren % 0,1 dira.

Politika publikoak interes orokorra asetzera edo arazo edo behar publiko bat konpontzera zuzendutako jardueren multzoa dira, arau, estrategia, plan, programa, neurri edo antzeko beste edozein izendapenetan gauzatu ahal direnak.

Hori dela eta, bai Lan eta Gizarte Ekonomia Ministerioaren bidez, bai administrazio autonomikoen bidez, hainbat politika publiko bultzatzen ari dira Espainian bakoitzaren eskumenen arabera, Espainiako ekonomia soziala sustatu, sendotu eta bultzatzeko.

Ekonomia Sozialaren eta Zainketen Ekonomiaren PERTE proiektuaz gain (Espainiako ekonomia soziala bultzatzeko funtsezko zeregina du), politika publiko hauek azpimarra daitezke:

Lehenik eta behin, 2023-2027 Espainiako Gizarte Ekonomiaren Estrategia Ministro Kontseiluaren 2023ko apirilaren 11ko Erabakia nabarmentzen da. Estrategia hori bat dator 2030eko Agendaren eta Gizarte Ekonomiaren Europako Ekintza Planaren helburuekin, eta lehentasunezko lau ardatz eta 18 jarduera-ildo ditu, 133 jardueratan zehazten direnak.

Hauek dira lehentasunezko lau ardatzak:

1. Ekonomia sozialaren ikusgarritasuna eta parte-hartzea erakundeen esparruan eta arauen esparruan.
2. Lehiakortasuna hobetzea, berrikuntza eta eraldaketa digitala sustatuz.
3. Ekintzailetza eta sektore berriak, ekonomia sozialeko enpresak benetako aukera izan daitezen ekintzailetzarako.
4. Gizarte- eta lurralde-jasangarritasuna, genero-berdintasuna, belaunaldi-erreleboa eta lurralde-kohesioa sustatuz.

Besteak beste, lankidetza-plataformen sorrera sustatzea, landa-eremuetako ekimen kolektiboari laguntzea edo egoera ahulean edo zaurgarritasun-arriskuan dauden emakumeen integrazioa babestea dira jardueretako batzuk, ekonomia sozialeko formulen bidez.

Politika publiko horien guztien helburua da Espainiako ekonomia soziala bultzatzea eta haztea, eta, aldi berean, ekonomia, gizartea eta pertsonen bizi-kalitatea hobetzea, pertsonen ongizatea kapitalaren gainetik sustatuz.